Als tolk mag ik achter veel deuren kijken waar mensen gewoonlijk niet komen, zoals in de verhoorkamer van de politie, in de gesprekskamer van de IND of voor in de rechtszaal (nou ja, je hóópt dat mensen daar niet – te vaak – komen…). Maar ook op plekken waar veel mensen juist wel vaker komen en vooral sámenkomen, zijn tolken nodig.
Zo kreeg ik van een collega-tolk het verzoek om te tolken (Fries/Nederlands-Engels) bij een begrafenisdienst. De overledene was de nestor van een grote familie, met zeven kinderen, waarvan er een aantal over de wereld waren uitgewaaierd en die zelf ook weer een hele schare kinderen hadden gekregen; eentje daarvan was blijven hangen in Canada. Toen ‘pake’ overleed en het door de afstand en de coronamaatregelen niet mogelijk bleek om er live bij te zijn, werd gekeken naar wat er dan wel mogelijk was om ervoor te zorgen dat dat hele gezin, met kinderen en ook wat pakezeggers, er toch bij kon zijn.
De begrafenisondernemer kon al gebruikmaken van de techniek in de kerk. ‘Dankzij’ corona was er al een geavanceerd AV-systeem aanwezig, met camera’s die alles in de kerk van uit verschillende hoeken in beeld konden brengen (van de voorganger op de kansel tot organist boven achter het orgel), zodat de gemeenteleden een dienst live konden volgen. Deze techniek werd nu gecombineerd met Interactio, een online tolk- en vergaderplatform.
Van tevoren had ik de liturgie, de schriftlezingen uit de Bijbel en de meeste toespraken van de familieleden gekregen, zodat ik me goed kon voorbereiden. Naast een persoonlijk afscheid was dit ook een traditionele kerkdienst, waarbij de nodige terminologie voorbij komt. En net zoals je bekend moet zijn met juridische terminologie als je op zitting tolkt, kun je ook een dienst als deze niet tolken zonder de nodige kennis of bagage. Ook al ben ik nu niet meer zo kerkgaand, mijn eigen jeugd waarin ik elke zondag met mijn ouders naar de kerk ging en de catechisatielessen in de aanloop naar mijn belijdenis kwamen goed van pas – en al helemaal de paar jaar die ik in Ierland en Noord-Ierland heb doorgebracht. Zowel in Dublin als in Belfast ging ik regelmatig naar de kerk (vooral de (Iers) anglicaanse kerk), en de liturgie en tradities van toen zaten nog behoorlijk goed verankerd in mijn geheugen. Ik kan het Onze Vader in het Engels net zo vloeiend opzeggen als in het Nederlands!
Ondanks dat ik apart zat in de consistorie, zonder direct contact met mijn toehoorders, die in de vroege ochtend vanuit Canada waren ingelogd om mee te kijken en luisteren, was het een intiem en warm geheel. Een opdracht waarbij je je onderdeel voelt van een groter geheel en enorm blij bent dat je ervoor kunt zorgen dat mensen ver weg er toch bij kunnen zijn en alles goed kunnen volgen en afscheid kunnen nemen.
Toen ik wat rond ging vragen wie van mijn collega’s ook wel eens in dergelijke situaties hebben getolkt, kreeg ik een paar reacties en het was erg leuk om onze ervaringen te vergelijken. Anja T., tolk Russisch, tolkt vaak bij kerkdiensten van de Russisch-Orthodoxe kerk in Nederland, en geeft ook aan dat het heel nauw komt met de liturgische terminologie en tradities. Zij draait er nu haar hand niet meer voor om, maar gaf aan dat het een zeer steile leercurve was. De taal alleen al is in de kerk heel anders, zodat je in je vertaling ook in een ander register moet gaan zitten. Zonder een gedegen kennis van beide talen en de gebruiken en tradities in de kerk kun je hele lelijke, letterlijke vertalingen krijgen. Wat zeg je bijvoorbeeld als de voorganger zegt dat we “mogen vertrouwen op Gods barmhartigheid en genade” en hoe vertaal je de Apostolische geloofsbelijdenis als die ineens voorbij komt met teksten als “…die ontvangen is van de heilige Geest, geboren uit de Maagd Maria; die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd, gestorven en begraven; die nedergedaald is ter helle, de derde dag verrezen uit de doden….”? (En dat natuurlijk opgerateld zonder dat er ook maar adem wordt gehaald…) En wat te denken aan termen als veertigdagentijd en Loofhuttenfeest?
Anja geeft aan ook erg blij te zijn met een tweetalige versie van de Goddelijke Liturgie waarin ze alle belangrijke teksten bij de hand heeft en die tijdens het werk veel houvast biedt. Dergelijk tweetalige werken zijn onmisbaar om je werk goed te kunnen doen!
Ook bruiloften worden steeds internationaler en er wordt (gelukkig!) steeds vaker gebruikgemaakt van een tolk voor buitenlandse gasten. Als Anja en ik dan terugkijken op onze eigen huwelijksceremonie, waarbij ook gasten uit het buitenland aanwezig waren, schamen we ons een beetje voor onze eigen onwetendheid en naïviteit. Ik had onze eigen liturgie en alle liederen netjes vertaald, maar verder zaten de gasten er tijdens de ceremonie op het stadhuis en de kerkelijke inzegening (vooral de – gelukkig korte – preek) wel een beetje voor spek en bonen bij. Anja had een vriend gevraagd te tolken, maar nu zou ze dat nooit zomaar aan iemand vragen die geen ervaren tolk is!
Met Philippe O. sprak ik over hoe hij het vindt om bij huwelijken voor de wet te tolken. Dit zijn gezellige, korte en vrij standaard klussen, geeft hij aan. De voorbereiding van een huwelijksvoltrekking op het stadhuis is niet té ingewikkeld: “Je krijgt de namen doorgegeven door de gemeente en als je het één keer hebt gedaan, is het eigenlijk steeds hetzelfde: er zijn vaste wetteksten en formuleringen – eigenlijk best droge kost – die wat kleur krijgt door het korte persoonlijke (soms wat toeristisch aandoende) verhaal dat de ambtenaar vertelt die het huwelijk sluit.” Een van de laatste bruiloft waar hij tolkte, werd ook via een livestream uitgezonden, en hij vond het enorm leuk dat het echtpaar nog even speciaal voor de camera kwam om de felicitaties in ontvangst te nemen van de gasten op afstand.
Het gesprek kwam ook weer even terug op begrafenissen – voor hem was het alweer een tijd geleden dat hij bij een begrafenis moest tolken. De overledene was ziek en had zelf al veel voorbereidingen getroffen, zodat Philippe vooraf al veel informatie had gekregen over de invulling. In zijn geval was het afscheid in het crematorium, waar hij ook weer met microfoon in de hand vanaf het podium moest tolken. “Net als bij huwelijken wil je dat alles bij het tolken vlot gaat en is voorbereiding echt enorm belangrijk; het is natuurlijk niet fijn als je bij zo’n emotionele gebeurtenis staat te stamelen.” De persoonlijke verhalen die mensen dan vertellen over de overledene, die komen wel binnen – in het begin vond hij dat moeilijk, maar nu heeft hij wat meer eelt op zijn ziel. “Je wilt iemand een waardig afscheid geven en als tolk kun je mensen helpen om hun gevoelens en herinneringen te communiceren naar de aanwezigen.”
Hoe kom je nou aan dit soort klussen? Daar hadden we het ook nog even over. Huwelijken en begrafenissen zullen nooit een vetpot worden voor een tolk (tenzij je natuurlijk het hele land doorcrost…), maar het is zeker een ‘niche’ om eens in te duiken. Ik ga in elk geval contact opnemen met Burgerzaken in mijn eigen gemeente om te kijken wat ik voor ze kan betekenen. Ik ben wel toe aan een feestje!