Bij het vertaalproces komt heel wat kijken. Vertalen is niet zomaar ‘het overtypen van een tekst in een andere taal’, zoals soms weleens wordt gedacht.
Tekst analyseren
Allereerst analyseert de vertaler de tekst grondig.
- Wat is het voor soort tekst?
- In wat voor stijl is de tekst geschreven?
- Hoe zit de tekst in elkaar?
- Is het een goede tekst, of zou er aan het origineel nog wat verbeterd kunnen worden?
- Is de tekst begrijpelijk?
- Zijn er dingen die op voorhand met de opdrachtgever (of auteur van de tekst) besproken moeten worden?
Zitten er veel moeilijk te vertalen begrippen in de tekst, waarvoor de vertaler nadere research moet doen?Bij vertalen valt of staat alles met een goed begrip van de tekst. Het is onmogelijk om een tekst ‘op de automatische piloot’ te vertalen! Een professionele vertaler zal zich daar niet aan wagen. Een vertaler die dat (bijvoorbeeld uit tijdnood) toch zou proberen, loopt onherroepelijk in een valkuil. In veel gevallen zal de vertaler de tekst dan ook eerst helemaal doorlezen. Dit is niet altijd noodzakelijk, bijvoorbeeld als de vertaler al goed thuis is in de materie en de tekst vrij voorspelbaar is.
Van een boekvertaler wordt weleens gezegd dat niemand het boek ooit zo goed zal lezen als de vertaler. En dit geldt natuurlijk voor vertalers in het algemeen.
Overleg met de opdrachtgever
Soms zal de vertaler nog even overleg voeren met de opdrachtgever. Dit zal hij of zij in ieder geval doen als de originele tekst ‘rammelt’ en tekstueel niet helemaal begrijpelijk is (voor de uiteindelijke lezer van de tekst, of ook voor de vertaler), of als de tekst in de cultuur van de taal waarin hij vertaald wordt, tot onbegrip kan leiden. Ook dan kan de originele tekst soms op bepaalde punten beter wat herschreven worden.
Verder kan de vertaler bij de opdrachtgever een toelichting vragen bij moeilijk te vertalen termen, bijvoorbeeld wanneer iets erg technisch is. Of de opdrachtgever vragen of deze wellicht specifieke terminologielijsten beschikbaar heeft.
Hulpmiddelen inzetten
De vertaler kan dan bijna beginnen, maar niet voordat hij de juiste woordenboeken, terminologielijsten, websites en eventueel encyclopedieën binnen handbereik heeft. Vaak zal de vertaler ook gebruikmaken van een zogeheten CAT-tool: vertaalsoftware (een hulpmiddel) die een vertaler sneller en efficiënter laat vertalen. De te vertalen tekst moet dan eerst in dit programma ingevoerd worden. Meer hierover op de pagina CAT-tools.
Vertalen
En dan begint het pas. Vertalers ‘typen niet over’. Vertalers zijn creatieve duizendpoten, net als tekstschrijvers. Zij vinden het een uitdaging om steeds te zoeken naar de perfecte vertaling in de context (want nee, er is niet maar één vertaling mogelijk!), in verschillende naslagwerken te neuzen, te proberen een cultuurgebonden grapje zo over te brengen dat de lezer van de vertaling ook moet lachen… Zij hebben vaak het gevoel dat zij een moeilijke puzzel aan het oplossen zijn, en zijn pas tevreden als ze de oplossing hebben gevonden. Het uithoudingsvermogen en de creatieve vaardigheden van de vertaler (en tolk) worden soms danig op de proef gesteld!
Correcties doorvoeren
Als de vertaling min of meer af is, dan zal de vertaler deze graag een tijdje laten liggen en er het liefst nog een nachtje over slapen. Tekstschrijvers herkennen het meteen: je legt de tekst even weg, en pas later zie je taalfouten waar je eerder consequent overheen had gelezen! Voor een vertaler geldt hetzelfde. Uit tijdnood is het niet altijd mogelijk om zo te werk te gaan en moet de vertaling direct worden nagelopen. Toch is het verstandig dat de vertaler een uurtje pauze inlast. Hij kan ook nog overwegen om een andere corrector in te schakelen die met een frisse blik naar de tekst kan kijken. Maar dit kost geld en vaak ook extra tijd.
Revisor inschakelen
Als de vertaler naar de vreemde taal vertaalt en dus geen moedertaalspreker is, zal hij vaak een revisor inschakelen die de tekst grondig naloopt.